16 september 2019

Directeur Nibud Arjan Vliegenthart: ‘Armoede betekent sociaal niet mee kunnen doen’

Het Nibud is hét kenniscentrum op het gebied van de huishoudportemonnee van Nederlanders. Het Nibud wil mensen helpen grip op geld te krijgen en te houden, nu en in de toekomst. Dat betekent dat onderzoek, voorlichting en advies geven voor zowel burgers als de overheid. Het Nibud traint ook schuldhulpverleners die gezinnen bij kunnen staan. Directeur Arjan Vliegenthart: ‘Armoede is niet alleen een persoonlijk probleem, maar een probleem van de samenleving’.

“We leveren zwemvesten maar bepleiten ook hekken langs het ravijn,” schildert Arjan Vliegenthart. “We helpen individuele burgers maar dragen graag een steentje bij aan een andere financiële inrichting van de samenleving. Armoede is niet alleen een persoonlijk probleem, maar een probleem van de samenleving.

Die zou zo ingericht moeten zijn dat je schulden kunt voorkomen. Hoe minder inkomen je hebt, hoe lastiger het is om rond te komen. Dat lijkt vanzelfsprekend maar klopt niet helemaal. Er zijn ook mensen die wel goed kunnen rondkomen met weinig geld. Er is dus ook een gedragscomponent. Dat je in staat bent te zien wat de gevolgen van je financiële beslissingen zijn. Hoe houd je voldoende grip op wat er maandelijks in- en uitgaat? Financiële stress leidt tot minder rationeel gedrag. En mensen die kwetsbaar zijn verstoppen zich en zijn dus moeilijk bereikbaar. De grootste uitdaging zit in het bereiken van die groep.”

Een achterstand haal je moeilijk in

Armoede in het welvarende Nederland? Veel Nederlanders kunnen zich er niets bij voorstellen want je hebt – als het leven tegenzit – recht op een uitkering en de meeste mensen hebben een dak boven hun hoofd. Vliegenthart: “Armoede in Nederland betekent dat je sociaal niet mee kunt doen en in die zin is er echt armoede in Nederland. En nee, dat is geen honger armoede zoals elders in de wereld, maar het betekent bijvoorbeeld wél dat je niet naar een verjaardagsfeestje kunt omdat je geen geld hebt om een cadeautje te kopen. Dat de kinderen niet naar een sportclub kunnen en geen muziekles krijgen omdat er geen geld voor is. Het wereldje wordt steeds kleiner. Daarmee lopen kinderen een achterstand op die ze gedurende hun leven maar heel moeilijk in kunnen halen. Nog afgezien van alle levensvreugde die je ontzegd wordt als je niet veel geld hebt.”

Meer schulden, minder hulpvraag

Het Nibud leidt schuldhulpverleners op die mensen kunnen helpen grip te krijgen. Uit een onlangs gepubliceerd bericht blijkt echter dat steeds minder mensen om hulp vragen. “Schulden hebben is een taboe, schaamte is een probleem,” zegt Vliegenthart. “Dat komt omdat er zoveel moraliteit omheen is. Als je schulden hebt, zal je daar wel schuldig zijn aan zijn. Als we die moraliteit er af kunnen halen, zijn we al een eind op weg. Mensen denken vaak dat schuldhulpverlening iets is voor mensen die er erger aan toe zijn. Daardoor kloppen mensen minder snel aan bij het gemeentelijk loket. En de gemeente is vooral georiënteerd op mensen die ze al kennen, via de bijstand bijvoorbeeld. Maar er zijn groepen die minder snel in het vizier komen, zzp’ers bijvoorbeeld.”

Buffertje opbouwen

Een buffertje opbouwen voor noodgevallen is het eerste advies dat het Nibud mensen geeft. Maar de overheid faciliteert dat niet altijd. “Het zou helpen als het beleid hier en daar aangepast wordt. Neem de normen voor kwijtschelding van de gemeentelijke belastingen: die zijn heel laag. Daar gaat het buffertje. Eigenlijk gaat er dus een perverse prikkel uit van dat beleid. Als dat beleid verbeterd wordt, geeft dat direct lucht. Dat geldt ook voor de hele schuldenindustrie. Mensen krijgen boete op boete als ze een rekening te laat betalen en raken daardoor steeds dieper in een put waar ze niet meer uit kunnen komen. Mensen die in de schuldhulpverlening zitten, moeten voldoende inkomen hebben anders redden ze het niet. Je kunt mensen wel leren dat ze ieder dubbeltje tien keer om moeten draaien, maar als elk dubbeltje nodig is, gaat het een keer mis. Daarom is het anders inrichten van de samenleving zo belangrijk.”

Armoede als erfenis

Kinderen die opgroeien in armoede, missen kansen die andere kinderen wel krijgen. Daar is Arjan Vliegenthart van overtuigd. “Het maakt helaas uit waar je wieg staat. Het gaat niet eens altijd om financieel kapitaal van een gezin, ook het sociaal en cultureel kapitaal en het opleidingsniveau van de ouders dragen bij aan de ontwikkeling van een kind. En dat gaat soms van generatie op generatie. Er is een gerede kans dat kinderen die opgroeien in armoede, de rest van hun leven met geldgebrek blijven kampen, dat is een serieus probleem. Je kunt je eraan ontworstelen maar dat is niet zo eenvoudig. En de inrichting van de samenleving werkt niet bepaald mee. Jongeren kunnen over het algemeen alleen een huis kopen als de ouders een deel meefinancieren. De huren stijgen. Dat maakt mensen kwetsbaar en vergroot de kans op dakloos worden, we zien dat de groep daklozen groeit. De verschillen in de samenleving lijken steeds groter te worden.”

Voorlichting

Om mensen weerbaarder te maken, geeft het Nibud samen met haar partners voorlichting aan allerlei groepen, onder andere aan middelbare scholieren. We geven jongeren niet alleen inzicht in hoe ze met geld om moeten gaan, maar ook wat ze te wachten staat als ze 18 worden. Veel jongeren weten bijvoorbeeld helemaal niet dat ze zelfstandig een verzekering moeten afsluiten. Ze hebben geen beeld van alle kosten die volwassen zijn met zich meebrengt. Dat is vragen om problemen.”

Ouders die moeilijk rond kunnen komen

Ouders willen het beste voor hun kind. En ze schamen zich als ze niet kunnen geven wat het kind nodig heeft. “Gebrek aan geld is niet iets om je voor te schamen,” vindt Vliegenthart. “Vraag om hulp als je er niet uitkomt. Er zijn oplossingen. Als ouder wil je dat je kind goed terechtkomt en wil je dat het gelukkig is. Het mooie van het Jeugdfonds Sport & Cultuur is dat de hulp in natura gegeven wordt. Lidmaatschap en benodigdheden voor bijvoorbeeld een sportclub of danslessen worden betaald. Dat kan dus niet in beslag genomen worden door derden. Dat zorgt ervoor dat je kind altijd mee kan doen. Ik vind dat heel erg zinvol.

Ook kinderen moeten weten dat er hulp is en dat ze elkaar niet met geldgebrek moeten pesten. De groepsdruk bij jongeren is erg groot. Het zou mooi zijn als het bespreekbaar wordt. Het is mesjogge dat we in een welvarend land als Nederland dit niet voor elkaar krijgen. Het is toch een erezaak dat we dat gaan regelen.”

Grip bij geldzorgen door coronacrisis (Nibud)